.   TOPLUMSAL TABAKALAŞMA ve TOPLUMSAL HAREKETLİLİK

1-   Toplumsal Tabakalaşma
Toplumsal tabakalaşma; insanların gelirlerine, eğitim düzeylerine ve yaşam tarzlarına göre toplum içerisinde birbirleri arasında hiyerarşik bir biçimde sıralanmasıdır.
Bir toplumun tabakalaşması, toplumsal tabakalaşma piramidi ile gösterilir:





Her toplumda belirli bir tabakalaşma söz konusudur. İnsanlar arasında doğal farklılıklar (yaş, cinsiyet, zekâ) ve toplumun empoze ettiği suni farklılıklar (gelir, meslek, eğitim) vardır. Bu farklılaşmaya dayalı olarak yapılan değerlendirme sonucunda toplumsal tabakalaşma ortaya çıkar. Böylece tabakalaşma toplumda bir hiyerarşik sistemi meydana getirir.
Toplumsal tabakalaşma, toplumsal gerçeği yorumlama ve analiz etmede kullanılan bir araçtır. Her tabakalaşma sisteminde üç sosyal süreç vardır. Bu süreçler şöyle sıralanabilir:

a. Sosyal farklılaşma: Doğumla birlikte varolan ve sonradan edinilen farklılıklar.

b. Altlık ve üstlük düzeyine göre sınıflama: Statü ve rol farklılaşmasını belirler.

c. Değerlendirme: Statülerin her birine değerler sıralamasında bir yer verir.

2-   Toplumsal Tabakalaşma Türleri

a.   Kapalı Tabakalaşma
Toplumsal tabakalar arasındaki geçişin engellendiği toplumlardır. Örneğin: Kast sistemi.

b.   Yarı Kapalı Tabakalaşma
Katı kurallarla tabakalar arası geçişin oldukça sınırlandırıldığı toplumlardır. Örneğin: Lonca sistemi.

c.   Açık Sınıf Tabakalaşması
Özellikle sanayileşmeyle beraber tabakalar arası geçişin serbest kaldığı toplumlardır. Bu toplumlarda düşük seviyelerde bulunan kişilerin yükselme umudu, yüksek seviyelerdeki kişilerin de düşme korkusu vardır. Örneğin: sanayi toplumu.

3-   Toplumsal Hareketlilik
Sanayi toplumunda ortaya çıkan açık sınıf tabakalaşmasıyla birlikte toplumsal hareketlilik de hızlanmıştır. İnsanların farklı düzeylerdeki mevkiler arasındaki hareketine toplumsal hareketlilik "mobilite" denir ve ikiye ayrılır.

a.   Yatay Hareketlilik

Aynı tabaka veya bölüm içindeki hareketliliktir. Bireylerin ya da grupların bir toplumsal durumdan benzer başka bir duruma geçişidir. Bu hareketlilik genelde coğrafidir ve meslekler arasında olur. Belirgin gelir ve saygınlık farkı içermeyen mobiliteyi kapsar. Örneğin: bir bakkalın, manavlığa başlaması, bir mankenin dizilerde oyuncu olması...

b.   Dikey Hareketlilik


Sınıflar arasında geçişe neden olan hareketliliktir. Kişilerin bir toplumsal sınıftan diğerine geçmeleridir. Örneğin: bir tüccarın iflas ederek seyyar satıcılığa başlaması, şans oyunlarından büyük ikramiyeyi kazanan bir işçinin fabrikatör olması…

Konuyla ilgili ÖSYM tarafından sorulmuş sorular. (Kitabı 2005-2006 öğretim yılı için hazırladığımdan bu dönemden sonraki sorular yoktur)

1.   Büyü, muska ve benzeri bazı batıl (temelsiz ve geçersiz) inanç ve geleneklerin süregelmesini, sosyal bilimciler hangi nedene bağlayabilir?

A)   Gericilik ya da gelenekçiliğin güçlü oluşuna
B)   Bazı kişi ve grupların, çıkar sağlamak için yürüttüğü propagandaya
C)   Kişileri bu tür davranışlara zorlayan çözümlenmemiş bazı sorunların varlığına
D)   Yasal tedbirlerin yetersizliğine
E)   Polis ve jandarma gibi kolluk kuvvetlerinin yeterli olmayışına
(1975)
2.   “Nerede bir toplum varsa orada hukuk vardır.” ifadesindeki “hukuk” sözcüğü ile aşağıdakilerden hangisi anlatılmak istenmiş olabilir?

A) Tüm toplumlar için geçerli olan kurallar
B) Toplumsal ilişkiler düzenleyen tüm kurallar
C) İnsan onurunu koruyan temel kurallar
D) Uluslararası ilişkileri düzenleyen kurallar
E) Yöneticiler tarafından konan kurallar
(1982/ÖSS)

3.   Aşağıdakilerden hangisi “moda’nın karşıladığı bir insan gereksinimi değildir?

A)   Ünlü kişilere benzeme
B)   Farklı olma
C)   Alışkanlıkları sürdürme
D)   Gruba uyum sağlama
E)   Değişiklik
(1982/ÖYS)

4.   Aşağıdakilerden hangisi “dikey hareketlilik” için örnektir?

A)   Yurda dönüş yapan bir işçinin makine üreten bir işyeri açması
B)   Bir öğretmenin müdür yardımcılığı görevini de yapmaya başlaması
C)   Bir kişinin bakkallığı bırakarak manavlık yapmaya başlaması
D)   Bir çiftçinin başka bir köye göçerek çiftçiliğe devam etmesi
E)   Bir gencin askerlik dönüşünde eski işinde çalışmaya başlaması
(1982/ÖYS)

5.   “Toplumun, belli bir konumda bulunan kişiden beklediği davranışlar bütününe ‘rol’ denir.”
Bu tanımda “rol”ün hangi özelliği vurgulanmaktadır?

A)   Zamanla farkına varılmadan öğrenilmesi
B)   Aynı zamanda birden fazla kişiye verilebilmesi
C)   Bireyde çatışma yaratabilmesi
D)   Zaman içinde değişebilmesi
E)   Toplum tarafından belirlenmiş olması
(1985/ÖYS)

6.   Aşağıdakilerden hangisi toplumsal davranış kurallarının bir özelliği olamaz?
A)   Bireylerin ilişkilerini düzenlemesi
B)   Bireylerin çoğunluğu tarafından benimsenmesi
C)   Deneyimler sonucu ortaya çıkması
D)   Eşit ağırlıkta ve önemde görülmesi
E)   Zamanla değişip yeni biçimler alabilmesi
(1985/ÖYS)
7.   Bireylerin toplumun örf, adet, gelenek ve benzeri değerlere uygun biçimde davranmalarını sağlayan önlemlerin tümüne “sosyal kontrol" adı verilmektedir.
Buna göre, “sosyal kontrol” mekanizmasının temel işlevi aşağıdakilerden hangisidir?

A)   Toplumsal düzene devamlılık kazandırma
B)   Bireylerin akla uygun davranmalarını sağlama
C)   Bireylere saygınlık kazandırma
D)   Geleneksel değerleri, değişmenin etkisinden koruma
E)   Toplumun aksayan yönlerini ortaya çıkarma
(1986/ÖYS)

8.   Kendi çocuğunun öğretmeni olan bir baba, çocuğunun sınav kağıdını okurken, baba gibi davranırsa öğretmenlik görevini, öğretmen gibi davranırsa babalık görevini aksatacaktır. Bu kişinin içinde bulunduğu durum, aşağıdakilerden hangisine örnektir?

A)   Yabancılaşma
B)   Rol çatışması
C)   Toplumsallaşma
D)   Statü değişmesi
E)   Saygınlık kazanma
(1987/ÖYS)

9.   Bir kurumdaki yönetici, görevi sırasında astlarına emirler verebildiği, sorumluluklar yükleyebildiği halde, görev süresi bitince kendisini güçlü kılan yetkilerini yitirir.
Bu cümlede aşağıdakilerden hangisi vurgulanmaktadır?

A)   Yetkinin kullanılması bulunulan mevkiye bağlıdır.
B)    Kurumun başarısı yöneticinin kişiliğine bağlıdır.
C)   Yöneticinin yetkilerini sınırlayan kuralla vardır.
D)   Kurumun başarısı yetki dağılımına bağlıdır.
E)   Yöneticinin gücü, kurumda yarattığı güvene dayanır.
(1988/ÖSS)

10.   Değişmekte olan toplumlarda yeni ihtiyaçlar ve bunları karşılayan yeni normlar doğar. Geleneksel normlar ise alışkanlık yüzünden varlıklarını bir süre daha korurlar. Ancak bu tür normlardan sapmalar gittikçe artar ve norm zamanla ortadan kalkar.
Bu parçada, normlardan sapmaya yol açan nedenlerden hangisi üzerinde durulmuştur?

A)   Normların işlevini yitirmesi
B)   Toplumsallaşma koşullarının elverişsiz olması
C)   Normların katı bir biçimde uygulanması
D)   Yaptırımların yetersiz kalması
E)   Toplumdaki bazı kesimlerin sapmayı desteklemesi
(1988/ÖYS)



11.   Toprak kayması nedeniyle yolda kalan bir otobüsün yolcuları arasında başlangıçta var olmayan birtakım ilişkiler kuruluyor. Çıkış yolu bulmak için aralarında konuşup tartışıyor, zor koşullara birlikte karşı koyup birbirlerine destek oluyorlar.
Bu durum aşağıdakilerden hangisinin oluşmasına örnektir?

A)   Toplumsal statü
B)   Toplumsal kurum
C)   Toplumsal değişme
D)   Toplumsal tabaka
E)   Toplumsal grup
(1989/ÖYS)

12.   Disiplinli antrenörlerden hoşlanmayan bir sporcu, ilerideki yıllarda antrenörlük mesleğini seçmiş ve işinin gereği olarak disipline önem veren bir kişi olmuştur.
Bu durum, aşağıdaki yargılardan hangisine bir örnektir?

A)   Kişinin davranışları tutumlarıyla çelişebilir
B)   Her tutum bir değer yargısı taşır
C)   Grup birliği, karşıt tutumların uzlaştırılmasını gerektirir
D)   Kişi, olayları kendi tutumlarını doğrulayacak biçimde yorumlar
E)   Toplumsal rol, kişinin tutumları üzerinde etkili olur
(1989/ÖYS)

13.   Her birey, içinde doğup büyüdüğü toplumda hakim olan inanç, değer ve davranışları benimser; o toplumun üyesi olur. Kısaca, o toplumdaki yaşam biçiminin belirlediği kişiliği kazanır.
Her bireyin geçireceği bu öğrenme sürecine ne ad verilir?

A) Çağdaşlaşma
B) Toplumsal değişme
C) Büyüme
D) Toplumsallaşma
E) Toplumsal bütünleşme
( 1990/ÖYS)

14.   


Yukarıda verilen resim “toplumsal statü”nün hangi özelliğini göstermektedir?

A)   Belirli kurallara dayanmasını
B)   Statülerden birinin, anahtar statü olmasını
C)   Aynı anda, birden çok statüye sahip olunabilmesini
D)   Statülerin, toplumlara göre değişmesini
E)   Statülerin birbirleriyle ilişkili olmasını
(1992/ÖSS)

15.   Batı toplumlarında, üniversite çağına gelmiş bir gencin tek başına ayrı bir evde yaşaması çevresi tarafından doğal karşılanır. Oysa aynı durum, Türk toplumunda tepki ile karşılanır. Bu yüzden, sözü edilen durum Batı toplumlarında çok yaygınken Türk toplumunda seyrektir.
Aynı insan davranışının bir toplumda sık, diğerinde seyrek olarak görülmesine neden olan etken aşağıdakilerden hangisidir?

A)   Toplumsal çözülme
B)   Toplumsal tabakalaşma
C)   Toplumsal kontrol
D)   Toplumsal hareketlilik
E)   Toplumsal dayanışma
(1993/ÖYS)

16.   Aşağıdakilerden hangisi, sanayileşmiş toplumlarda bireylerin içinde yer aldığı toplumsal sınıfı belirlemede kullanılan ölçütlerden biri değildir?

A) Eğitim düzeyi
B) Rollerin sayısı
C) Tüketim biçim
D) Gelir düzeyi
E) Bireylerin saygınlığı
(1994/ÖYS)

17.   — Ne ölçüde Doğulu ya da Batılıyız?
             — Hangi geçmişin sahibiyiz, hangi geleceğin umudu içindeyiz?
             — Uluslar içinde yerimiz, ayrıcalığımız nedir?
             — Dünyaya bırakmak istediğimiz, nedir?
Bu tür sorulara verilecek cevaplar, aşağıdakilerde hangisini belirler?

A)   Toplumsal statü
B)   Toplumsal dayanışma
C)   Toplumsal kimlik
D)   Toplumsal rol
E)   Toplumsal değer
(1995/ÖYS)

18.   İnsanoğlunun ateşle tanışması, büyük bir olasılıkla, doğal yangınlar sırasında olmuştur. O dönemde doğada tek başına yaşayan insan güvenlik içinde uyumak, besin aramak ve bu sırada da ateşin sönmesini engellemek durumundaydı. Bu nedenle, birkaç kişinin bir araya gelerek nöbet tutması ve bazı işleri paylaşması gereği doğdu.
Buna göre, insanın ateşi söndürmeme çabası aşağıdakilerin hangisine adım atılmasını sağlamıştır?

A)   Toplumsal yaşama
B)   Aile kurumuna
C)   Nüfus artışına
D)   Yerleşik yaşama
E)   Avcılık ve toplayıcılığa
(1996/ÖSS)

19.   Bir olgu, olay ya da durumun bilimsel inceleme konusu olması öncelikle  aşağıdakilerden hangisine bağlıdır?

A)   Kültürel değerlere uygun düşmesine
B)   İnsan davranışlarını etkilemesine
C)   Toplum tarafından önemli görülmesine
D)   Yeni ve özgün olmasına
E)   Gözlenebilir ve ölçülebilir olmasına
(1997/ÖYS)

20.   Bireyler ne kadar çok sayıda gruba katılırsa o kadar çok konuma sahip olurlar. Ancak, okuyan bireyler için “öğrencilik”, çalışan bireyler için “iş ve meslek”, ev dışında çalışmayan kadınlar içinse “ev hanımlığı” diğer konumlar içinde genellikle daha önemli bir yere sahiptir.
Bu parça, aşağıdaki kavramlardan hangisini örneklerle açıklamaktadır?

A)   Rol çatışması
B)   Edinilmiş statü
C)   Toplumsal rol
D)   Anahtar statü
E)   Toplumsal saygınlık
(1997/ÖYS)

Cevapları
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
C   B   C   A   E   D   A   B   A   A
11   12   13   14   15   16   17   18   19   20
 E    E     D     C    C     B    C    A    E     D