FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ NOTLARI

                        SU DÖNGÜSÜ

            Su, bir halden başka bir hale geçerek yeryüzü ile atmosfer arasında dolanır.Suyun yeryüzü ile atmosfer arasında devam eden bu dolanıma su döngüsü denir.

            Buhalaşan su atmosferde soğuk  hava tabakasıyla karşılaşırsa küçük su damlacıklarına dönüşür.Su buharı ve damlacıkları bulutları oluşturur.Hava soğumaya devam ederse damlacıklardan binlercesi birleşerek su damlalarını oluşturur.Bu su damlaları ağırlaşarak havada duramaz ve yağmur olarak yeryüzüne düşer. Bulutlar çok soğuk hava katmanıyla karşılaşırsa, tanecikler su damlasına gelmeden donarak kristalleşirler.Bu kristaller kar şeklinde yeryüzüne düşer.Bulutlar bazen çok soğuk hava katmanıyla karşılaşır ve su damlacıkları birden donar ve dolu oluşur. Bazı günlerde su buharı taşıyan nemli hava yeryüzüne yakın yerlerde küçük su damlacıkları oluşturur.Çok küçük olan bu damlacıkları havada asılı kalır.bu hava olayına sis denir.

            Su doğada; su olarak sıvı, kar ve dolu olarak katı, su buharı olarak da gaz halinde bulunur. Yağış ve buharlaşma sürekli birbirini dengeler.

GÜNEŞ

            Güneş, dünyamızın asıl enerji kaynağıdır.Enerjisini yeryüzüne ışınlarıyla gönderir.Bu ışınlar ısı enerjisine dönüşerek yeryüzünü ısıtır.Ayrıca güneş bizim ışık kaynağımızdır. Güneş enerjisi farklı enerjilere dönüştürülebilir.Örneğin; güneş pilleri güneşten gelen eenerjiyi elektirik enerjisine dönüştürür.Güneş panelleri sayesinde de sıcak su elde edebilir ve ayrıca evimizi ısıtabiliriz.

            Güneş olmasaydı, diğer tüm enerji kaynakları da olmazdı.

NOT:Yeryüzünden yükseklere çıkıldıkça hava sıcaklığı düşer.Çünkü yeryüzüne ulaşan güneş ışınlarının bir kısmı yeryüzü tarafından emilir.Böylece yeryüzüne yakın olan hava ısınır.Yükseklerdeki hava ise alçak yerlere göre sürekli değişim halinde olduğu için soğuktur.

ISI VE SICAKLIK

            Isı, bir enerji çeşididir.Isı birimi kalori ve joule'dür.Isı alan her maddenin sıcaklığı yükselmez.

            Sıcaklık enerji değildir.Termometre ile ölçülür.Sıcaklık birimi derecedir.Sıcaklığı yükselen madde ısı alıyor demektir.

            Sıcaklıkları farklı olan maddeler temas ettiğinde ısı alışverişi olur.Sıcak olan madde ısı verir,soğuk olan madde ısı alır.Isı alışverişi tamamlandığında maddelerin sıcaklıkları eşitlenmiş olur.Maddelerdeki sıcaklık artışı aldıkları ısı miktarına bağlıdır.Madde ne kadar çok ısıtılırsa sıcaklığıda o kadar artar.Eşit miktardaki maddelerden uzun süre ısıtılanın sıcaklığı daha fazla artar.

            Isı ve sıcaklık farklı şeylerdir.Sıcaklık maddelerin içinde bulunur. Bu sıcak maddelerin etrafa yaydığı enerji ise ısıdır.Örneğin; Kalorifer peteği sıcaktır.Odayı ise etrafa yaydığı ısıyla ısıtır.

            Isı daima sıcak olandan soğuk olana akar.

YAKITLARDAKİ ENERJİ

            Günlük yaşamımızda yakıt olarak, kömür, petrol, doğal gaz ve odunu kullanırız. Kömür, milyonlarca yıl önce bataklıkların dibinde kalan bitkiler, üzerlerindeki katmanların etkisiyle sıkışıp ısınarak oluşmuştur.Petrolde, kömür gibi deniz canlılarının kalıntılarıyla oluşmuştur.Kömür, petrol ve doğal gaz fosil yakıtlardır. Çünkü hepsi canlı kalıntılarından oluşmuştır.Saydığımız bu maddelerden enerji elde ederiz ve bunlar yenilenemez enerji kaynaklarıdır. Bunların dışında, akarsuların önüne yapılan barajlarda depolanan sular hidroelektrik tesislerinde elektrik enerjisi elde etmek için kullanılır.İşte saydığımız tüm bu enerji çeşitlerinin hepsinin asıl kaynağı güneştir.

NOT:Yukarıda saydığımız enerji kaynaklarının dışında da çeşitli kaynaklar vardır.Örneğin; hayvan ve bitki artıklarının havasız bir yerde karıştırılması ve bekletilmesi sonucu oluşan gaza biyogaz deriz.Biyogaz, ısıtmada kullanıldığı gibi elektrik enerjisine dönüştürülerek aydınlatmada da kullanılır.

            1cal=4J       1kcal=1000cal  1J=1000kJ         1kcal=1kj

GENLEŞME ve BÜZÜLME

            Isının etkisiyle maddenin boyundaki uzamaya genleşme denir. Maddelerin, soğuk havanın etkisiyle ısı vermesi sonucunda boylarındaki kısalma ve buruşmaya büzülme denir. Örneğin;yazın telefon telleri ısının etkisiyle aşağıya doğru sarkar. Buna genleşme denir. Kışın ise soğuk havanın etkisiyle telefon telleri gerginleşir.Bu da büzülmeye örnektir. Demiryolu rayları döşenirken aralarında boşluk bırakılmasının sebebi de genleşmedir.

            Katılar gibi gazlar ve sıvılarda genleşir. Çaydanlıkta kaynayan suyun taşması ve insan taşıyan balonların havalanması, sıvı ve gazların genleşmesine örnektir.

            Genleşmenin günlük yaşamımıza zararları da vardır.Örneğin;sıcak suyun konulduğu cam bardağın kırılması.

BUHARLAŞMA ve YOĞUŞMA

            Isı alan sıvıların gaz haline geçmesine buharlaşma denir. Maddelerin bulunduğu halden diğer hale geçmesine hal değişimi denir. Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır.Yalnız sıcaklığa bağlı olarak buharlaşma az ya da  çok olur.

            Su buharının soğuk havayla karşılaşıp küçük su damlacıklarına dönüşmesine yoğuşma(yoğunlaşma)denir.

Sıvılar gaz haline(buharlaşırken) geçerken ısı alır, gazlarda sıvı hale geçerken ısı verir.

KAYNAMA

            Isıtılan suyun sıcaklığı 100 dereceye yaklaşınca suyun her yerinden kabarcıklar çıkmaya başlar.Bu kabarcıklar suyun yüzeyine ulaşarak havaya karışır.Sıvının her yerinden kabarcıklar halinde hızlı buharlaşması olayına kaynama denir.

            Suyun içerisinde kısa sürede oluşup kaybolan ilk kabarcıklar havadır.Belli bir süre sonra oluşanlar ise su buharıdır. Su kaynamaya başladıktan sonra sıcaklığı değişmez ve su 100 derecede kaynar.Yalnız her maddenin kaynama sıcaklığı farklıdır.Buharlaşma, sıvının yüzeyinde olur.

ERİME VE DONMA

            Katı maddelerin ısı alarak sıvı hale geçmesine erime denir. Dondurmayı acele edip yemezsek bir süre sonra eriyip sıvı hale geçer. Sıvı haldeki maddelerin de ısı vererek katı hale geçmesine donma denir.Örneğin buzlığa koyduğumuz su bir süre sonra donarak katı hale geçer.

            Isıtılan maddeler hal değişimine uğramıyorsa sıcaklıkları yükselir.Hal değişimi varsa sıcaklık sabit kalır.

MADDELERİN AYIRT EDİCİÖZELLİKLERİ

            Maddelerin kaynama nokatası,erime ve donma noktası,yoğunluğu farklı faklıdır. Her maddenin kendine özgü bir kaynama noktası vardır.Örneğin;su 100 derecede kaynar.Her maddenin bir erime ve donma noktası,bir de yoğunluğu vardır.Yani bazı maddeler suda yüzer,bazıları batar. İşte suda yüzen maddeler yoğunluğu fazla olan maddelerdir.