İnsan toplumsal bir varlıktır. Doğumdan ölümüne kadar çevresi ile etkileşim halindedir. Bu süreç içinde çevrenin istek ve beklentileri çerçevesinde davranışları geliştirir. Bunun yanı sıra gereksinimlerini karşılama ve, gizil güçlerini gerçekleştirme yolunda bir eğilimi vardır. Cağımızda eğitimin amacı, bireyler arasında farkları göz önüne alarak, bireylerin gereksinimlerine yardımcı olmaktır. Ancak kalabalık okullarda öğretmenlerin öğrencilerini tek tek tanıması ve öğretimi reysel ihtiyaçlara göre uyarlaması pek mümkün değildir.Okulları yalnız bilgi aktaran kurumlar ele almak doğru değildir. Okul, ay zamanda öğrenciyi eğiten, bireysel ve akademik gereksinimlerine destek sağlaya kurumlardır. Günümüzde rehberlik hizmetinden yoksun bir eğitim süreci eksik sayılmakta ve bu hizmetlerin eğitim sürecinin ayrılmaz ve tamamlayıcı bir parçası olduğu kabul edilmektedir. Özetle çağdaş eğitimin amacı bireyler arasındaki farklılıkları göz önüne alarak öğretimi bireylerin gereksinimlerine göre ayarlamaktadır.Genel olarak bakıldığında eğitim ve rehberlik aynı amaca yöneliktir. Bir diger deyişle amaçları aynıdır. Hem eğitim hem rehberlik bireyin sahip olduğu tüm potansiyelleri en üst düzeyde geliştirerek bireyin kendini gerçekleştirmesine yardım etmeyi amaçlamaktadır. Ancak amaç açısından aynı amaca hizmet etmekle! birlikte eğitim ve rehberlik arasında yöntem ve süreçler açısından bazı farklılıkla da bulunmaktadır. Bu farklılıklar aşağıda özetlenmiştir:

Eğitim-Öğretim ve Rehberlik Arasındaki Farklılıklar:

1. Öğretim hizmetleri öğrencilerin bilişsel yeteneklerinin rehberlik, öğrencilerin duyuşsal yeteneklerine yardımcı olur.

2. Öğretim, gruplara yönelik bir hizmettir. Rehberlik, doğrudan doğruya bireylere yönelik bir hizmettir. Bazı alanlarda rehberlik uygulamaların da grup süreçlerinden yararlanılsa da rehberliğin özünde bireye yardım esastır.

3. Öğretim, bireye kendi dışında olup biten olaylar hakkında bilgi verir. Rehberlik, bireye kendini tanıma, kendine ve topluma yararlı ve uyumlu olmada gerekli davranış ve değerler geliştirmesine yardım eder.

4. Rehberlik bireyin iç dünyasına öğretim kişinin dış dünyasına yöneltir.

5. Rehberlik, hizmeti bireyin gönüllü olarak katılımını gerektirir. Öğretimde böyle bir gönüllülük söz konusu değildir.

6. Öğretim konusu programlarla belirlenmiştir. Rehberliğin konusu bireyin özel gereksinimlerine yöneliktir.

7. Öğretimde not verme, değerlendirme vardır. Oysa rehberlikte bu anlamda bir not verme ve değerlendirme yoktur. Rehberlikteki değerlendirme bireyin psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri yoluyla sağladığı gelişmenin yine ölçüt olarak bireyin kendisi alınarak değerlendirilmesidir.

8. Eğitimde bir disiplin olgusu vardır. Belirlenen kurallara uyulmadığında öğrenciye ceza verilir. Oysa rehberlikte böyle bir disiplin anlayışı, ceza verme yoktur.

9. Öğretim ve rehberlik bilimsel temellere dayanır.

Rehberliğin Öğrencilere Sağladığı Yararlar

Rehberlik hizmetlerinin Öğrencilere katkıları aşağıda sıralanmıştır:

1. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri, bireysel değerlendirme, psikolojik danışma ve bilgi verme gibi Öğrencilere yönelik temel hizmetler yoluyla bireyin kendini ve içinde yaşadığı fiziki ve sosyal çevreyi, genel ve özel yeteneklerini, ilgilerini, güçlü ve zayıf yönlerini daha iyi tanımasına olanak verir. Rehberlik hizmetleri, utangaçtık, çekingenlik, saldırganlık, aşırı heyecan, stres veya korku gibi öğrenmeyi ve kişisel uyumu engelleyici duygusal sorunlarda bireye psikolojik danışma süreci ile yardımcı olur.

2. Bireyin kendini tanıması, genel ve özel yeteneklerini, ilgi ve yetersizliklerini bilmesi yaranda, başkalarının da kendisine nasıl gördüklerini bilmesi gerekir. Öğrenci ancak, böyle iki boyutlu bir bilgi birikimiyle kendisi hakkında gerçekçi bir “benlik” algısı geliştirebilir ve çeşitli durumlarda bir uyum güçlüğüne uğramada yaşamını sürdürebilir. Rehberlik, bireyin kendini tanımasını sağlar. Özellikle psikolojik danışma hizmetleri bireyin bu gerçekçi “ben” kavramını geliştirmesinde büyük rol oynar.

3. Mesleki rehberlik bireyin kendi yetenek, ilgi, beklenti ve koşullarına en uygun bir meslek seçmesine ve bu meslek için hazırlanmasına ve üretici bir kişi olmasına yardım eder.

4. Eğitsel rehberlik hizmetleri, öğrencilerin okul eğitim programında kendi amaçlarına en uygun ders ve branşları seçmelerine yardım eder. Bir çok gencin başarısızlıklarının nedeni olan, etkili okuma ve ders çalışma yöntemlerine bilmemesi konusunda da öğrencilerin okuma hızını geliştirmelerine ve uygun ders çalışma yollarını öğrenmelerine yardım eder.

Okul öğrenci kişilik hizmetleri, bireyleri gözleme, inceleme ve değerlendirme yoluyla üstün yetenekli çocukları ve özel eğitim görmesi gereken çocukları zamanında belirleyerek bu çocukları azami düzeyde gelişmelerine sağlayacak özel programlara girmelerine ve gerekli önlemlerin alınması konusunda da çocuklara, okula öğretmenlere ve velilere yardımcı olur (34).

Öğrencilerin Sıklıkla Rehberliğe Gereksinim Duyduğu Alanlar

• Öğrencilerin gelişim süreci içinde en çok yardıma gereksinim duydukları konulardan bazıları aşağıda sıralanmıştır:

• Verimli ders çalışma’ ve iş yapma yollarını öğrenmek,

• Başkaları ile iyi İletişim kurabilmek,

• Duygu ve heyecanlarını kontrol edebilmek, Kendisine en uygun mesleği seçmek,

• Bireye bir yaşam felsefesi, uygun toplumsal ve sosyal değerler kazandırmak,

• Gerçekçi bir benlik imajı geliştirmek,

• Estetik, kültür ve güzellik alanlarında gerekli bilgi ve becerilere sahip bir kişilik geliştirmek,

• İlgi alanlarını göz önüne alarak uygun boş zaman etkinliklerini öğrenmek,

• Toplum yaşamını kavramak ve topluma faydalı bir birey olmasını sağlamak

• Beden sağlığını geliştirmeyi ve korumayı öğrenmek (35).

Rehberlik Hizmetlerinin Yakın İlişkide Bulunduğu Kişi ve Kurumlar

Rehberlik hizmetlerinin başarıya ulaşabilmesi için öğrenciler kadar öğret-menler,oku! yönetimi,ve!iler ve yakın çevrenin de desteğine gereksinimi var-dır.Bu kişi yada kurumların desteği olmaksızın rehberlik hizmetlerinin tek başına başarılı olması beklenemez.

Okul Yöneticileri ve Rehberlik İlişkisi

Bir okuldaki tüm uygulamalarda olduğu rehberlik uygulamalarında da okul yöneticileri birinci derecede sorumludur. Psikolojik danışma ve rehberlik konunda çağdaş bir anlayışa sahip yöneticilerin bu anlayışları okuldaki uygulamalara ]a yansımaktadır. Okul yöneticileri her şeyden önce okuldaki psikolojik danışma rehberlik çalışmaları için gerekli olan fiziksel olanakları sağlamalı ve bu hizmetlerin yaygınlaşması için gerekli desteği vermelidirler.

Öğretmen ve Rehberlik hizmetleri İlişkileri

Öğrenciler bütün gelişim alanlarında farklılık gösterir ve bu yüzden yardıma gereksinim duyarlar. Rehberlik hizmetleri, öğrencilerin gereksinim duydukları konularda yardım etmeye çalışır. Okuldaki rehber öğretmenler, öğrencilerin gelişim ve uyum sorunlarının çözümlenebilmesi ve bireysel özelliklerine uygun meslek dallarını seçmeleri konusunda öğrencilere destek sağlarlar. Kısaca öğrencilerin her çeşit rehberlik ihtiyaçlarını karşılamakla görevlidirler. Rehberlik servisleri, o-kuldaki Öğretmen, okul yöneticilerini rehberlik anlayışı ve öğrencilere ilişkin bilgiler konusunda bilgilendirirler.

Okuldaki rehberlik programı öğrencilerin ileride karşılaşacakları problemleri önlemeyi amaçlar. Örneğin; üniversite sınavına hazırlanan bir öğrencinin yanlış bir karar vermemesi için gerekli bilgilendirme yapılır. Okuldaki rehberlik servisi,öğrenciler hakkında tek tek bilgiler toplar ve bunları değerlendirir Gerekli görüldüğünde öğretmen bu bilgilerden faydalanabilir. Öğrenciler hakkında daha geniş bir bilgiye ulaşabilir. Öğretmen, eğer öğrencilerinin ilgi ve İhtiyaçlarını, gelişini düzeylerini bilirse, derste yapacağı etkinliklerde bu bilgileri göz önünde bulundurur. Böylece öğrencinin derse karşı ilgisi artar ve daha başarılı olur.

Bireysel olarak öğretmen, sınıfta sorunu olan ve kendisini aşan durumlarda Öğrencileri psikolojik danışmana-rehber öğretmene yönlendirir. Böylelikle öğretme etkinliklerine daha çok zaman ayırmış olur.

Rehberlik servisleri, ayrıca dersler, kol faaliyetleri, boş zaman faaliyetleri ve mesleklere ait bir çok bilgileri hazırlar ve öğretmenler gerekli olduğunda bu bilgilerden faydalanırlar.Rehberlik servisi, öğretmen ve veliyi bir araya getirir. Böylece öğretmen ve veli birebir iletişim kurarlar. Öğrencinin gelişim düzeyi, ilgileri yetenekleri ve başarıları hakkında bilgi alış-verişi yaparlar.

Öğrenci Velileri ve Rehberlik Hizmetleri İlişkileri

Rehberlik hizmetlerinin amacı, öğrencilerin gelişmesine yardımcı olmaktır. Bu yardım, bir çok kişi ve kurumların İşbirliği ile yapabilmektedir. Öğrenciler günün belli bir bölümünü okulda geçirmekte,diğer büyük bölümünü ise ailesiyle birlikte evinde geçirmektedir. Bu nedenle öğrenciye yapılacak yardımın etkili ve s devamlı olabilmesinde yalnız rehberlik, öğretmen ve yöneticiler değil, velilerde etkilidir. Velilere yardımlarla destek vermelidir.

Öğrencilerin başarısında velilerin çocuklarına karşı olan tutumları önem sımaktadır. Araştırma bulgularına göre, öğretimin niteliğinin geliştirilmesinde istendik davranışların kazandırılmasında velilerin katılım ve desteğinin önemli rolü vardır.

Okul rehberlik hizmetleri, öğrencinin genel ve özel yetenekleri, ilgileri, geleceğe yönelik düşünceleri, ders programları ve başarı durumları hakkında ve|j re bilgiler verir. Böylece veliler Çocuklarını daha iyi anlayacak, çocukları ile i| yanlış duygu ve düşüncelerde^ vazgeçeceklerdir. Rehberlik servisi, çocukların ve yeteneklerini belirleyerek meslek seçimine yardımcı olur. Bu konuda ve| de bilgilendirir.Ayrıca yeni gelişen meslekler ve eğitim koşulları konusunda ve| bilgilendirilir.

Okul rehberlik servisi, problemli olan öğrencilerin problemlerinin gidermesi, çocuk-aile ilişkileri ve çatışmaların düzeltilmesi için “aile görüşmeleri” yapar. Danışmanlar, velilerin anlayış ve bilgisini geliştirerek, çocuğa ve problemine olumlu tavırlar geliştirmelerine yardım eder. Psikolojik danışma ve rehberlik manian aile içinde ayrı yaşama, boşanma, geçimsizlikler, hastalık vb. gibi durumlarda ebeveynler ile ilişki kurarak onlara yardımcı olabilir.Rehberlik servisi şanları, öğrenciler üzerinde yaptığı araştırma ve inceleme sonuçlarını velilere uyararak çocukların gereksinimleri, idealleri, motivasyon ve başarılarına karşı dal duyarlı hâle gelmeleri sağlayabilir.Ayrıca veliler uygun ders çalışma ortamı konusunda bilgilendirilirler.

Çevre Ve Rehberlik İlişkisi

Bireyin gelişme sürecinde, çocuk üzerinde çevrenin etkileri höyüktür, rehberlik servisi,bulunduğu çevre ile yakından ilgilenerek, çevreyi tanıtma, çevre koşullarını inceleme, iş becerileri kazanma olanakları için fırsatlar hazırlarlar.Benzer uygulama çevreye okulu tanıtma şeklinde de yapılır. Okul rehber servisi sorumluları, okuldaki çalışmaları, bireysel ve genel konferanslar yolu) okulun çabalarını ve amaçlarını halka anlatarak okulları hakkında aydınlatıcı bilgiler verir, böylece vatandaşların okulları daha iyi tanımalarına ve ondan yararlanmalarını sağlarlar. Rehberlik hizmetleri sorumluları, yalnız okuldaki öğrencilerle değil, okulda mezun olmuş yada ayrılmış olan eski öğrencileri de izleyip, ilgilenerek onlar toplum içindeki problemlerini çözmelerine yardımcı olurlar. Danışmanlar, İşi İşçi Bulma Kurumu, çocuk klinikleri, diğer okullar, rehberlik merkezleri, hastaneler, hayır cemiyetleri, vakıf, kurum ve topluluklar gibi çevre kurumları ile işbirliği içinde çalışarak öğrencilere sosyal, ekonomik yardım ve destek sağlarlar. Özetle öğrenci kişilik hizmetleri yalnız okulda öğrencilerle kalmayıp geniş bir çevreyi ve ilişki alanını kapsamaktadır.

Rehberlik ve Öğretim

Rehberlik ile öğretim arasındaki ilişkinin biçimi ve derecesi eğitim ve rehberliği tanımlamamızla somutlaşabilir. Eğitim içsel bir biçimlenme midir? Dışsal bir kalıplaştırma mıdır? içsel bir biçimlenmede, bireysel farklar dikkate alınır. Öğretim, bireyin ihtiyaçlarına uydurulur. Kalabalık sınıflarda öğrencinin öğrenme ihtiyaçlarının karşılanması olanaklı değildir, öğrencilerinin gördükleri derslerle yaşamsal amaçlan arasında bağlantı kurmalarında özel yardıma ihtiyaçları vardır. Çağdaş anlayışa göre eğitim bedensel duygusal, zihinsel ve toplumsal yeteneklerini hem kendisi, hem de mensup olduğu toplum içinde en uygun biçimde geliştirmesi oluşumudur. Böyle bir anlayış bireyi, her yönüyle bir bütün olarak kabul etmekte, bireyin hem kendisi, hem de ait olduğu toplum için en uygun biçimde bütüncül gelişmesi sorumluluğunu bireye vermektedir. Büyüme ve gelişme sorumluluğunda olan birey, birçok bilgilere ve yardımlara” ihtiyaç duyacaktır. Bu yardım ve bilgilerin bir kısmı, rehberlik hizmetlerinin işlevi içindedir. Rehberlik eğitimin ayrılmaz bir parçası olmakla birlikte, eğitimden farklıdır. Rehberlik ve eğitimin sanal amaçları birdir. Kendini gerçekleştirmek ikisinin de amacıdır, ancak kullanılan yöntem ve teknikler farklıdır. Farkları aşağıdaki başlıklarda özetlemek mümkündür:

1.Öğretim gruplara rehberlik ise bireylere yapılır. Öğretim bireyselleşirse rehberliğe yaklaşabilir. Grup rehberliği de yapılabilir. Ancak paylaşılan bilgiler öğretimde olduğu gibi, kendi dışında değil, kendisi ile ilgili bilgilerdir. Psikolojik danışma ise, bireysel veya küçük grupla yapılabilir.

2. Öğretimde ölçme ve değerlendirme vardır. Öğretmen sınıftaki her öğrencinin belli bir bilgi düzeyine ulaşmasına çalışır.rehberlikte ise kendini anlama ve değerlendirme vardır.

3. Eğitim ve öğretimde disiplin sorunu vardır Psikolojik yardım hizmetlerinde, disiplin vardır. Öz disiplin bireyin kendini ve içinde” bulunduğu ortamı tanıdıkça ulaşacağı olgunluk düzeyidir.

4. Rehberlik bireyin iç dünyasına, öğretim ise nesnel dünyasına yöneliktir. Öğretim kültür mirasını bireye aktarır. Amaç, problem çözme gücünü geliştirmektir. Rehberlikte ise, bilgilerin bütünselleştirilmesi ve yaşam amaçları açısından değerlendirilmesi söz konusudur. Öğretim nesnel olgulara, rehberlik ise öznel yaşantılara dönüktür.

5. Öğretimde toplumun değer hükümleri “ayıp”,”günah” ve “gayri ahlaki” gibi kavramlar söz konusudur. PDR’de ise yargılama da değil algılama vardır.

Kaynakça : Yard. Dç. Dr. Günseli Girgin, Psikolojik Danışma ve Rehberlik, Anı Yayıncılık, Ankara, 2004, Prof. Dr. Muharrem Kepçeoğlu, Psikolojik Danışma ve Rehberlik, Ankara, 1996, Rasim Bakırcıoğlu, Rehberlik ve Psikolojik Danışma , Ankara, 1994, Sezai Kalafat, http//www.psikoloji.gen.tr Dç. Dr. Ersin Altıntaş, Psikolojik Danışma ve Rehberlik, Pegama Yayıncılık, Ankara, 2003.Hasan Tan, Psikolojik Danışma ve Rehberlik, MEB yayınları, İstanbul