LİPİTLER(YAĞLAR)

Yağlar; benzen, aseton, eter, kloroform gibi organik çözücülerde çözünebilen, ancak suda çözünemeyen organik moleküllerdir. Biyolojik önemi olan yağlar; yağ asitleri, nötral yağlar, fosfolipitler ve steroitlerdir.

Lipitlerin kimyasal yapısı ve görevleri:
Yağlar suda çözünmezler ya da çok az çözünürler, bunun sebebi kutuplu bir yapıya sahip olmalarıdır. Yapısında karbonhidratlarda olduğu gibi karbon (C), hidrojen(H) ve oksijen (O) bulunur. Bazılarının yapısında fosfor, kükürt ve azot da bulunabilir.
Yağların monomerleri yağ asidi ve gliseroldür. Bu monomerleri birbirine bağlayan bağa ester bağı; olaya ise esterleşme denir. (Yağ molekülü oluşumunu nötral yağlarda göreceğiz.)

Lipitlerin Özellikleri

?Suda çözünmezler. Bu yüzden de sindirimleri uzun sürer.
?Diğer bileşiklere göre daha fazla hidrojen bulundururlar. Bu sayede daha fazla enerji verirler. Ayrıca yapılarındaki oksijen miktarı diğer bileşiklere göre daha azdır.
?En çok enerjiyi yağlar verir; fakat karbonhidratlardan sonra kullanılırlar çünkü;
⇒Yıkımları uzun zaman alır. 
⇒Vücutta depolanırlar. 
⇒Ve yanmaları için daha fazla oksijene gereksinim duyulur.
?Yedek besin deposudurlar ve ayrıca hafiftirler. Bu yüzden de göç eden kuşlarda vücudu hafifleterek uçmayı kolaylaştırır.

Lipitlerin Görevleri

?Enerji eldesinde kullanılırlar. Aynı zamanda yapıcı-onarıcıdırlar.
?Çeşitli moleküller oluşturarak hücre zarının yapısına katılırlar.
?Isı kaybını önler.
?Vücudu mekanik etkilere karşı korur.
?Oksijenli solunumda enerji için yakıldıklarında bol metabolik su açığa çıkar. Bu nedenle göç eden kuşlarda, kuş uykusuna yatan veya çölde yaşayan hayvanlarda su ihtiyacını karşılar.
?Yağda çözünen vitaminlerin (A,D,E,K) bağırsakta emilmesini kolaylaştırır.
?İç organların etrafında birikerek organları bir izolasyon aleti gibi basınç ve darbelerden korur.  

Lipit Çeşitleri;

Nötral Yağlar (Trigliseritler)

Doğada lipitlerin en çok bulunduğu çeşididir. Hayvan ve bitki hücrelerinde depo edilmiş yağlardır. 
?3 yağ asidi ve 1 gliserolün ester bağıyla bağlanması sonucu oluşur. Bunun sonucunda 3 molekül su açığa çıkar. 
?Trigliseritler uzun karbon zincirinden oluşurlar. 
?Zincirin bir ucunda karboksil grubu (COOH) grubu bulunur. Diğer karbon atomlarıyla arasında hidrojen vardır.
?Bazı yağlar vücutta yapılamazlar; fakat mutlaka alınması gerekir. Bunlara esansiyel (zorunlu) yağlar denir. Örnek: Zeytin Yağı

Gliserolle aynı yağ asitleri bağnabileceği gibi farkılı yağ asitleri de bağlanabilir.

     

Bu yağlar doymuş ve doymamış olarak da ikiye ayrılır.

A-) Doymuş Yağlar

Bu yağ asidi çeşidinde karbon atomlarıın hepsi hidrojenle doldurmuştur. Bütirik asit ve palmitik asit bunlara örnektir. Bütirik asit tere yağında vardır. Doymuş yağ asidi içeren yağlara doymuş yağlar denir. Genelikle katıdırlar ve hayvansal kaynaklıdırlar.

                                                                              OH
                                                                             /
C₈H₁₇-- CH₂--CH₂--CH₂--CH₂--CH₂--CH₂--C
                                                                            ||    
                                                                              O

B-) Doymamış Yağlar

Yağ asidinin karbon zincirinde bir ya da birden fazla çift bağ varsa buna doymamış yağ asidi denir. Oleik asit ve linoeik asit örnek verilebilir. Doymamış yağ asidi içeren yağlara da doymamış yağlar denir. Genelde bitkisel kaynaklıdırlar ve sıvıdırlar. Pamuk yağı, soya yağı, mısır yağı örnek olarak verilebilir. 

                                                                                         O
                                                                                        /

C₁₀H₂₁--CH = CH--CH₂--CH₂--CH₂-- CH₂--CH₂ --C 
                                                                                       ||               
                                                                                        O

NOT: Bitkilerden elde edilen yağlardaki doymamış yağ asitleri hidrojenle doyurularak margarinler yapılır.

Fosfolipitler

Yapılarında gliserol ve yağ asitlerine ek olarak fosforik asit ve azot bulunur. Hücre zarının en önemli yapısal elemanını oluştururlar. Fosfat kısmı içeren bir baş kısmı ve iki yağ asitinden oluşur. Fosfolipitlerin fosfat kısmı suyu sever. Yağ asitleri sie sevmez. Bu neden hücre zarında fosfat grubu hücre zarının suyla temas eden iç ve dış yüzeyinde yer alır.

Steroidler

Steroidleri maddeler halinde inceleyelim:

?Hayvan hücrelerinde önemli biyolojik etkileri vardır. 
?Hücre zarının yapısına katılırlar ve zarın geçirgenliğini ve dayanıklılığını arttırırlar.
?D vitamini yapımında kullanılırlar. Erkek ve dişi cinsiyet hormonlarında ve böbrek üstü bezlerinin yapısında bulunurlar. Aynı zamanda korteks hormonları ve kolesterol hayvansal steroidlerdir. 
?Bitkisel steroidlere örnek verelim: Reçine, eterik yağ, mentol vs.
?Sinir hücrelerinde yalıtım görevi yaparlar.