ÇEVREMİZDE SAYISIZ MADDE VARDIR

ÇEVREMİZDE SAYISIZ MADDE VARDIR

Madde, kütlesi ve hacmi olan her şeye denir. Çevremizde sayısız denecek kadar çok madde vardır. Bitkiler, hayvanlar, dağlar, insanlar, demir, altın, gümüş, hava gibi pek çok şey maddeye örnektir.

Hava gibi gaz maddeleri göremediğimiz halde, varlıklarını çeşitli etkileriyle hissedebiliriz. Esen rüzgârın derimiz üzerinde yaptığı etkiyi, balonun üflenerek şişirilmesi, nefes alıp vermemiz bize havanın varlığını gösteren olayların başında gelir.

Her maddenin;

a) Görülebilir ve hissedilebilir özellikleri ve

b) Ölçülebilir özellikleri vardır.

1. Maddeyi Niteleyen Özellikler

Maddelerin varlığını duyu organlarımızla (kulak, göz, burun, dil, deri) algılarız. Maddeleri, duyu organlarımızla tanıyıp niteleriz. Maddeler, elle tutulabilir, gözle görülebilir ve hissedilebilir özelliklerine sahiptir.

2. Nitelemek Ne Demek?

Niteleme amacıyla;

?    saydam x opak (saydam olmayan),

?    sert x yumuşak,

?    parlak x mat,

?    kırılgan x sağlam,

?    esnek x berk (esnek olmayan),

?    su çeken x su çekmeyen,

?    suda yüzen x suda batan,

?    pürüzlü x pürüzsüz

gibi zıt anlamlı özellikler kullanırız.

Cam, asetat gibi ışığı geçiren, arkasında ne olduğunu gösteren maddelere saydam maddeler; tuğla, duvar, tahta gibi ışığı geçirmeyen, arkasında ne olduğunu göstermeyen maddelere ise opak (saydam olmayan) maddeler denir. Buzlu cam, bazı plastikler ve defter yaprağı gibi bazı maddeler ise ışığı az geçirirler. Bu maddelere de yarı saydam maddeler denir. Camın, ışığı geçirme özelliği olmasaydı, gözlükler ve otomobil pencereleri camdan yapılmazdı.

Elmas, gümüş, altın yüzük gibi ışıltılar saçan maddeler, parlak maddelerdir. Odun, bazı kömürler, kitap, defter, kum ise mat maddelerdir.

Maddeler, farklı sertliğe sahiptirler. Sertlik, çoğunlukla çizilmeye dayanıklı maddelerin bir özelliğidir. Bazı maddelere kolayca şekil verebilirken bazılarına şekil vermek daha zordur. Çeşitli nesneler kullanarak şekil verebildiğimiz maddeler yumuşak maddelerdir. Kolayca şekil veremediğimiz maddeler ise sert maddelerdir. Örneğin; taş, duvar, tahta gibi maddeler sert; pamuk, yün, lastik gibi maddeler ise yumuşaktır.

NOT: Elmas, doğada bulunan en sert maddedir. Diğer sert cisimleri kesmek için elmas kullanılır.

Bazı maddeler, gerdirdiğimizde esner ve bırakıldığında tekrar eski şekline döner. Bu tür maddeler esnek maddelerdir. Esnemeyen maddeler ise berktir. Paket lastiği, tükenmez kalem yayı, sünger, esnek maddelerdir. Çekiç sapı, çivi, kalem ise berk maddelerdir.

Cam bardak ya da porselen fincan elimizden düştüğünde kırılır. Bu gibi maddelere kırılgan maddeler denir. Demir çubuğu ise kırmak zordur. Bu yüzden demir gibi maddeler sağlamdır. Cam ve ağaç, sert maddelerdir, ama cam daha kolay kırılır. Çatal ve kaşık, sağlam bir madde olan çelikten yapılır. Sert plastikten yapılan ve piknik için kullanılan çatal ve kaşıklar ise kırılgandır.

Yağmurlu günlerde şemsiye kullanırız. Çünkü şemsiye, su çekmeyen (su geçirmeyen) kumaştan yapılır ve ıslanmamızı önler. Evimizdeki çiçeğe su döktüğümüzde toprak, suyu hemen çeker. Bu gibi maddelere de suyu çeken maddeler denir.

Maddelerin suyun içinde batmaları veya yüzmeleri maddelerin büyüklüğüne değil, maddelerin cinsine bağlıdır. Küçük taşlar ve kum suda batar, taşınmayacak kadar ağır tahta blok ise suda yüzer. Bazı maddeler suda batar, bazıları ise suda yüzer.

Demir, çelik, nikel gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilirken ; lastik, cam, taş ve ağaç gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilmez.

Birçok maddenin kendine özgü rengi vardır. Tuz ve şeker beyaz renkli, kömür, siyah renklidir. Bunun yanı sıra hava gibi bazı maddeler renksizdir.

Bazı maddelerin de kendine özgü kokuları vardır. Gül, çikolata, sarımsak, soğan kokulu maddelerdir. Koku, onları tanımamıza yardımcı olan önemli bir özelliktir. Ancak taş, su ve cam, kokusuz maddelerdir.

Her maddenin kendine özgü bir tadı vardır. Farklı yiyecekler yediğimizde farklı tatlar alırız. Örneğin; limon ekşi, kırmızı biber acı, şeker de tatlı bir yiyecektir.

Bazı maddeleri de pürüzlü olup olmadıklarına bakarak tanımlamaya çalışırız. Halı, duvar, ağaç kabuğunun yüzeyi pürüzlü, çelik tencere, televizyon ekranı ise pürüzsüz bir yüzeye sahiptir.

3. Maddenin Nitelikleri ve Kullanım Alanları

Her maddenin kendine özgü özellikleri vardır. Maddelerin özellikleri ile günlük hayatta kullanımları arasında önemli bir ilişki vardır. Örneğin;

·         Kışlık botlarımız deri yerine kumaştan yapılıyor olsaydı yağmurlu-karlı günlerde ayaklarımız ıslanırdı.

·         Yemek pişirilen tencereler çelik yerine plastik veya tahtadan yapılsaydı, ateşin üstüne konulan tencere yanardı.

·         Evimizdeki ya da sınıfımızdaki pencerelerde cam yerine demir kullanılsaydı Güneş ışığı içeri giremezdi.

Bu gibi nedenlerden dolayı, günlük hayatta bir madde kullanılırken onun sahip olduğu özellikler dikkate alınarak yapacağımız iş için en uygun özellikteki madde seçilmelidir.

4. Nesneleri Sınıflandırmak Kolay Mıdır?

Nesneler kullanıldıkları yere göre cisim, eşya, malzeme, alet gibi farklı isimler alırlar. Bu nedenle, nesneleri sınıflandırırken kesin sınırlar çizilmemelidir.

Sandalyenin ağaç kısmı berk, ama çelik ayakları daha berktir. Bıçak esnek olabilir ama sünger daha esnektir. Bu nedenle maddeleri nitelerken kesin sınırlar çizilmemelidir. Bilim insanları, maddeyi nitelerken özelliklerine kesin sınırlar koymaz. Bilim, anlaşmazlıkları kabule zorlamaz, çözmeye çalışır. Aynı konuda olabilecek farklı düşünceleri tartışarak, bunların anlam, önem ve sonuca yönelik kullanımını değerlendirir.

Atatürk de sorunları akıl ve bilim ile çözmek gereği üzerinde durmuştur. Ona göre akıl ve bilime dayanan uygarlık yolu toplumlar için temel yaklaşım olmalıdır. Bu nedenle bizlerin de bilimle iç içe olmamızı istemiştir.

Atatürk’ün “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir. İlim ve fennin dışında mürşit aramak gaflettir, dalâlettir.” sözü, bizim ilkemiz olmalıdır.

5. MADDE, CİSİM, MALZEME, ALET, EŞYA

Madde, hacmi ve kütlesi olan her şeye denir. Örn: demir, altın, gümüş, tahta, …

Cisim, maddenin şekil almış haline denir. Örn: masa, sandalye, kalem, bilezik, yüzük, pencere, bardak, …

ÇOK ÖNEMLİ NOT: HER CİSİM AYNI ZAMANDA BİR MADDEDİR. AMA

HER MADDE AYNI ZAMANDA BİR CİSİM DEĞİLDİR.

Malzeme, kullanıldıkça biten, yerine yenisi alınan maddedir. Başka bir deyişle; birçoğunu bir araya getirerek bir tüketim maddesine dönüştürdüğümüz maddelerdir. Her malzeme kullanılır ve tükenir. Örn: Un, şeker, yumurta gibi malzemeler kullanılarak kek yapılır.

Alet, cisimlere şekil vermek ya da onlar üzerinde bir iş yapmak için kullanılan varlıklara denir. Örn: Matkap, tornavida, makas, çekiç, …

Eşya, günlük hayatımızı kolaylaştıran, yaşamımızda kullandığımız varlıklardır. Eşyalar eskir, ama tükenmez. Uzun süre dayanır.  Örn: Kanepe, sehpa, televizyon, masa, …

Marangozun çeşitli eşyaları yapabilmek için kullandığı ağaç, bir maddedir. Kereste,

ağaca şekil verilerek elde edilmiş bir cisimdir. Masa ve sandalye yapımında

kullanıldığında malzemedir. Marangozun keresteden yaptığı masa ve sandalye

gibi maddeler birer eşyadır. Sandalye yaparken kullanılan keser, tornavida, çekiç

ve testere birer alettir.

Maddelerin sınıflandırılmasında belirsizlik olabilir. Aynı madde kullanıldığı yere göre farklı isimler alabilir. Çünkü cisim, eşya ve alet kavramları arasında kesin bir sınır yoktur.

4. Sınıf MADDENİN NİTELİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI

4. MADDENİN NİTELİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI

Maddeleri nitelerken belirgin özelliklerine bakarız ve onları çeşitli zıtlıkları kullanarak nitelemeye çalışırız. Örneğin; cam ve porselen kırılgan maddelerdir. Maddelerin bu niteliklerinden yararlanarak çeşitli eşyaların yapımında kullanırız. Örneğin; Kâğıt, bir top için ne yeterince sağlam ne de yeterince esnektir. Bir top yapımında sağlam ve esnek olan plastik kullanılır. Evler, sağlam ve opak olan beton, tuğla, demir ve çimento gibi maddeler kullanılarak inşa edilir.

Cam saydam bir madde olduğu için gözlük, saat camı, pencere, deney tüpü gibi maddelerin yapımında kullanılır.

Kışlık ayakkabıların tabanındaki pürüzler, karlı ve ıslak zeminde kaymamızı önler.

Yağmurluklar, suyu geçirmediği için plastikten yapılır.

Çelikten yapılan matkap, sert malzemeleri delmek için kullanılır.

Mıknatıs sayesinde demir, çelik gibi maddeleri diğerlerinden kolayca ayırırız.

5. MADDE, CİSİM, MALZEME, ALET, EŞYA

Madde, hacmi ve kütlesi olan her şeye denir. Örn: demir, altın, gümüş, tahta, …

Cisim, maddenin şekil almış haline denir. Örn: masa, sandalye, kalem, bilezik, yüzük, pencere, bardak, …

Malzeme, kısa sürede biten, yerine yenisi alınan maddedir. Örn: Un, şeker, yumurta gibi malzemeler kullanılarak kek yapılır.

Alet, cisimlere şekil vermek ya da onlar üzerinde bir iş yapmak için kullanılan varlıklara denir. Örn: Matkap, tornavida, makas, çekiç, …

Eşya, günlük hayatımızı kolaylaştıran, yaşamımızda kullandığımız varlıklardır. Eşyalar eskir, ama tükenmez. Uzun süre dayanır.  Örn: Kanepe, sehpa, televizyon, masa, …

Marangozun çeşitli eşyaları yapabilmek için kullandığı ağaç, bir maddedir. Kereste, ağaca şekil verilerek elde edilmiş bir cisimdir. Masa ve sandalye yapımında kullanıldığında malzemedir. Marangozun keresteden yaptığı masa ve sandalye gibi maddeler birer eşyadır. Sandalye yaparken kullanılan keser, tornavida, çekiç ve testere birer alettir.

Anahtar Kelimeler:: ALET • CİSİM • EŞYA • MADDE • MADDENİN NİTELİKLERİ • MALZEME

4. Sınıf Hacim Konusu

1.     1. HACİM

Her madde uzayda bir yer kaplar. Maddelerin uzayda kapladıkları yere hacim denir. Hacim, bütün maddelerin ortak bir özelliğidir ve maddenin kapladığı yerin büyüklüğünün ya da küçüklüğünün bir ölçüsüdür.

Bütün maddelerin şekil ve halleri nasıl olursa olsun, hacimleri ölçülebilir. Katı, sıvı ve gaz maddelerin hacimleri vardır. Hacim, maddelerin ölçülebilir ve ortak özelliklerinden biridir.

Hacim, ayırt edici bir özellik değildir. Çünkü maddenin cinsini bildirmez, sadece miktarını bildirir. Maddeyi tanımamız için hacminin ne olduğunu bilmek bir işe yaramaz. 100 mL şeker ile 100 mL su aynı hacme sahip oldukları halde farklı maddelerdir. Dolayısıyla 100 mL’lik bir madde mutlaka şekerdir ya da mutlaka sudur diyemeyiz.

Hacim birimleri, metreküp (m³) veya litre (L veya lt)’dir. m³ ve lt’nin ast ve üst katları vardır.

1 m³ = 1000 lt

1 lt = 1 dm³ = 1000 cm³

1 ml = 1 cm³

a. Sıvıların Hacminin Ölçülmesi

Sıvıların hacmini ölçmek için dereceli silindir kullanırız. Sıvıların hacmi, dereceli kaplar ile hatasız bir şekilde ölçülür.

Marketten alınan süt veya meyve suyu paketinin üzerinde bir litre ya da 1000 mL yazmaktadır. Sıvı maddelerin hacmini ölçmek için litre (L) denilen ölçü birimi kullanılır. Küçük meyve suyu kapları ya da süt paketlerinin üzerinde 200 mL (mililitre) gibi hacim gösteren değerler vardır.

b. Katıların Hacminin Ölçülmesi

Katı cisimlerin düzgün bir geometrik şekilleri varsa, geometrik formül ve hesaplamalar sonucu hacimleri hesaplanabilir. Örneğin; küp, prizma, silindir ve piramit gibi cisimler, düzgün geometrik şekle sahiptirler. Bu geometrik cisimlerin hacimleri, kendilerine özgü formül ve bağıntılarla hesaplanabilir.

Düzgün geometrik şekli olmayan cisimlerin hacimleri, sıvıların yer değiştirme prensibinden yararlanılarak hesaplanabilir. Taş, demir, bakır vb. maddeler, su içine atıldıklarında dibe çökerler. Bu maddeler, suya göre daha yoğundur. Suyun dibine batan bu maddeler, su seviyesinin yükselmesine neden olurlar. Yani hacimleri kadar suyun taşmasına sebep olurlar. Su, taşın hacmi kadar yer değiştirmiştir.

Dereceli bir kaba bir miktar su koyarak hacmini ölçelim. Kabın içine birkaç tane taş atılırsa dereceli kaptaki su seviyesinin yükseldiği görülür. Son ölçümden ilk ölçüm çıkarılırsa aradaki fark, taşın hacmidir.

Bir katının hacmini, doğrudan dereceli silindir veya ölçülü kaba koyup ölçemeyiz. Çünkü taneleri arasında boşluklar kalır. Bu boşlukların hacmini bilemeyeceğimiz için dereceli silindirden okuduğumuz hacim değeri doğru olmaz.

c. Gazların Hacminin Ölçülmesi

Gazların da sıvılar gibi kendilerine özgü bir şekilleri yoktur. İçinde bulundukları kabın şeklini alırlar. Yayılma özellikleri sayesinde de bulundukları kabı tamamen doldururlar. Dolayısıyla gazların hacmi, içinde bulundukları kabın hacmi kadardır.

atıldıklarında dibe çökerler. Bu maddeler, suya göre daha yoğundur. Suyun dibine batan bu maddeler, su seviyesinin yükselmesine neden olurlar. Yani hacimleri kadar suyun taşmasına sebep olurlar. Su, taşın hacmi kadar yer değiştirmiştir.

Dereceli bir kaba bir miktar su koyarak hacmini ölçelim. Kabın içine birkaç tane taş atılırsa dereceli kaptaki su seviyesinin yükseldiği görülür. Son ölçümden ilk ölçüm çıkarılırsa aradaki fark, taşın hacmidir.

Bir katının hacmini, doğrudan dereceli silindir veya ölçülü kaba koyup ölçemeyiz. Çünkü taneleri arasında boşluklar kalır. Bu boşlukların hacmini bilemeyeceğimiz için dereceli silindirden okuduğumuz hacim değeri doğru olmaz.

c. Gazların Hacminin Ölçülmesi

Gazların da sıvılar gibi kendilerine özgü bir şekilleri yoktur. İçinde bulundukları kabın şeklini alırlar. Yayılma özellikleri sayesinde de bulundukları kabı tamamen doldururlar. Dolayısıyla gazların hacmi, içinde bulundukları kabın hacmi kadardır.