Dünyamızın şekli ve katmanları

DÜNYAMIZIN ŞEKLİ
 Dünyamız kutuplardan hafif basık bir küre şeklindedir. Neslihan denize bakarken uzaktan gelen geminin önce dumanını, sonra bacasını daha sonra geminin tamamını görür. Bunun nedeni Dünya’nın yuvarlak olmasıdır. Bir noktadan çıkıp hep aynı yöne gidersek başladığımız noktaya geri döneriz. Başladığımız yere geri dönmemizin sebebi Dünya’nın yuvarlak oluşudur. 
 
 DÜNYANIN GÖRDÜĞÜMÜZ KATMANLARI 
 Dünyaya baktığımızda su ve toprak görürüz. Bunlara yer kabuğu (taşküre) denir. Dünya üzerindeki büyük kara parçalarına kıta denir. Kıtalar şunlardır: 1. Asya 2. Avrupa 3. Afrika 4. Amerika 5. Avustralya (Okyanusya) 6. Antartika kıtasıdır. Kıtaları ayıran büyük denizlere okyanus denir. Okyanuslar şunlardır. 1. Büyük okyanus 2. Atlas okyanusu 3. Hint okyanusu. Yeryüzünün dörtte üçü sularla, dörtte biri ise karalarla kaplıdır. 
 Dünyamızın dışı göremediğimiz ancak hissedebildiğimiz bir gaz tabakası (hava küre) ile sarılmıştır. 
 
 1. KARALAR (Taş Küre) 
 Yeryüzündeki karalar kayaçlardan oluşmuştur. Kayaçlar mağmanın değişik şekillerde soğuyup katılaşması ile oluşmuştur. Kayaçların oluşumu sırasında yapısında bulunan maddeler kayaçların farklı özellik kazanmasını sağlar. 
 Mineraller kayaçların içindeki doğal maddelerdir. Mineraller kayaçların farklı olmasına da neden olurlar. Mineraller kayaçlara, renk, sertlik, yumuşaklık, parlaklık ve matlık gibi özellikler kazandırırlar. 
 Mineraller kayaçların içindedir. Bunların bazılarına ulaşmak için toprağın derinliklerine inmek gerekir. 
 Mineralleri günlük hayatımızın birçok alanında kullanırız. Minerallerin kullanıldığı yerlere örnek verecek olursak; 1) Ampulün içindeki telin yapıldığı “tungsten” mineraldir. 2) Ayna yapımında kullanılan silis ve gümüş mineralleri kullanılır. 3) Kurşun kalemin ucu grafit adlı mineralden yapılmıştır. 4) Tebeşir alçı denilen mineralden yapılır. 5) Günlük hayatımızın birçok yerinde kullandığımız alüminyum, çinko, demir gibi birçok mineral vardır. 
 Önemli Not: Ekonomik değeri olan minerallere veya kayaçlara “maden” denir.
 Kömür, kayaçlar halinde bulunan bir madendir. Altın, kayaçların içinden çıkan bir madendir. 
 
 TOPRAK NASIL OLUŞTU? 
 Toprak kayaçların parçalanması ile oluşmuştur. Kayaçlar; suyun, rüzgârın, iklim şartlarının, bitkilerin köklerinin etkisiyle parçalanır. 
 a) Suyun Etkisi: Akarsular taşları sürükleyerek birbirine çarpıp parçalanmasına neden olur. Kayaçlardaki çatlaklara giren su donar ve kayaçları parçalar. 
 b) Rüzgârın Etkisi: Rüzgârın etkisiyle kayaçlar kopar, parçalanır ve aşınır. Peri bacaların örnek olarak verilebilir.
 
 c) İklim Şartları: Güneşin etkisiyle kayaçlar gündüz ısınır ve genişler. Gece hava soğuyunca kayalar büzüşür. Genişleme ve büzüşme kayaları çatlatır ve ufalar. 
 d) Bitkilerin Kökleri: Kayaçların çatlaklarına giren kökler burada büyüyüp kayaçların parçalanmasına neden olur.
 Önemli Not: Bütün bu oluşumların yanında bitki ve hayvan artıkları da bu parçalara karışarak toprağı oluşturur. 
 
 TOPRAĞIN KIYMETİNİ BİLELİM 
 Erozyon (Toprak Aşınması): Toprağın sürüklenip gitmesine “erozyon” denir. Erozyona; yağmur suları, akarsular, eriyen kar suları ve rüzgârlar sebep olur. 
 Önemli Not: 5 cm kalınlığında bir toprak tabakasının oluşması 2000 yıl sürebilir. 
 
 2. SU KÜRE: Su küreyi; okyanuslar, denizler, göller, akarsular ve yer altı suları oluşturur. Yeryüzünün dörtte üçü sularla kaplıdır. 
 
 3. HAVA KÜRE: *Atmosfer Dünya’yı en dıştan saran gaz katmanıdır. Atmosfer Dünya ile birlikte döner. Atmosferin içinde %78azot, %21oksijen, %1 karbondioksit,su buharı ve diğer gazlar bulunur. 
 ÇEVRE KİRLİLİĞİ 
 Dünyadaki hava, su ve toprak kaynakları sınırsız değildir. Sanayi atıkları, kimyasal maddeler, evsel atıklar, sürekli olarak suyu, havayı ve toprağı kirletmektedir. Bu kirlenme; Dünya’daki kaynakların giderek azalmasına neden olmaktadır. 
 KİRLİLİĞİ ÖNLEMEK İÇİN NELER YAPILABİLİR? 
 • Fabrika ve sanayi tesislerinin bacalarında filtre kullanılmalı havanın kirlenmesine neden olan gaz ve tozların atmosfere karışması engellenmelidir.
 • Ev ve işyerlerinde kaliteli yakıtlar (doğal gaz) kullanılmalıdır. Kalitesiz yakıtlar havayı daha çok kirletir.
 • Motorlu taşıtlarda çevreci yakıtlar geliştirilmeli ve kullanılmalıdır. Egzozlardan çıkan gazlar havayı kirletmektedir. 
 • Fabrika ve sanayi kuruluşlarında arıtma tesisleri kurularak atık suların akarsu ve denizlere bırakmaları önlenmelidir.
 • Kimyasal maddelerin, tarım ilaçlarının ve her türlü atığın, kanalizasyonların akarsu ve denizleri kirletmesi önlenmelidir. 
 • Toprakta çürümeyen plastik ve naylon atıklar ile pil, hastane atıkları ve nükleer atıkların toprakla teması önlenmelidir. 
 • Geri dönüşümlü malzemeler (cam, kâğıt vb.) kullanılmalıdır. Geri dönüşüm kumbaraları yaygınlaştırılmalıdır. 
 • Kimyasal maddelerin, zirai ilaçların toprağa zarar verdiği unutulmamalıdır. 
 • Kirlenmiş bir çevrede canlılar yaşayamaz. 
 • Temiz ve güzel bir çevre için ağaç dikilmeli ve ormanlar korunmalıdır. 
 • Ormanlar Dünya’nın akciğerleridir, havayı temizler. 
 
 DÜNYANIN İÇ TABAKALARI 
 
 1. ATEŞ KÜRE (Mağma Tabakası): Yer kabuğunun hemen altındadır. Sıcaklığı çok yüksektir. Erimiş maddelen çok sıkışmış gaz ve buharlardan oluşmuştur. Buradaki erimiş maddelere “mağma” denir. Volkanlardan çıkan lavlar bu tabakadan gelir. 
 2. AĞIR KÜRE (Çekirdek): Dünyanın en iç katmanıdır. En sıcak tabaka burasıdır. Demir-nikel karışımından oluşmuştur. 
 Önemli Not: Yeryüzünde aşağı inildikçe sıcaklık artar. 
 
 DÜNYANIN KATMANLARI
 
 Gaz Tabakası (ATMOSFER)
 Taş küre (YERKABUĞU)
 Su küre
 Ateş küre (MAĞMA TABAKASI)
 Ağır küre (ÇEKİRDEK)